Ngọn cờ Cộng sản

(Bút ký về Đại hội Đảng 1960)

Tôi bước đến Đại hội, lòng tôi đã dạt dào một niềm phấn khởi sung sướng lạ thường. Trong hàng ngũ đại biểu, tôi thoáng thấy bao nhiêu nét mặt thân yêu của những người bạn chiến đấu xưa kia. 

Chúng tôi gặp nhau chỉ kịp một cái bắt tay, một cái gật đầu, một nụ cười, có khi một cái đấm, một vòng ôm nhau thật chặt, một câu đùa suồng sã, một câu hỏi thăm, … chỉ thế thôi là bao nhiêu ký ức sâu xa rộn lên làm chúng tôi cười luôn miệng, quấn quýt lấy nhau và hân hoan trong cái phấn khởi chiến thắng. Đây là cái phấn khởi chiến thắng lớn hơn tất cả những phấn khởi chiến thắng liên tiếp trong hàng chục năm đấu tranh vừa qua.

Tôi ngồi ngắm các đồng chí trên chủ tịch đoàn. Này đây đồng chí Sao Đỏ, đồng chí “Anh Cả” đã từng là người chiến sĩ cộng sản nổi tiếng, vượt ngục nhiều lần, làm đế quốc run sợ, người y tá tận tuỵ hiền hậu của chúng tôi trong nhà tù Sơn La. Gặp anh tôi lại nhớ lại như in cái ngày tôi theo dõi những hành động và dấu vết của anh trước và sau khi anh vượt ngục Sơn La với anh Ninh, anh Trân, … Nhớ lại cuộc đấu tranh chống khủng bố, giữ quyền lợi ở nhà tù Sơn La năm 1943 sau khi anh vượt ngục.

Này đây anh Hoàng Quốc Việt gợi lại cho tôi hình ảnh Tư Thọt một chân, đi khập khiễng, có bộ râu đạo mạo, tôi đã thấy vết chân anh ở Thái Bình năm 1940 rồi ở Thái Nguyên, Bắc Giang và trên mặt đê sông Hồng, giữa những rặng nhãn, rặng trám vùng Vĩnh Yên, Bắc Ninh. Tôi nghĩ đến cái ô, cái khăn xếp của anh, khẩu súng lục của anh mà tôi được xem lần đầu tiên trong đời.

Này đây anh Trường Chinh nữa, tôi nhìn thấy ở anh “anh Toàn” những năm trước khởi nghĩa. Nhớ buổi anh đón tôi ở bãi sông Hồng, anh dặn dò trao nhiệm vụ, nhớ lại cái trán cao, nước da trắng, đôi mắt thông minh, đôi môi nghiêm khắc, những dáng điệu thận trọng, kiên quyết. Chẳng biết tại sao, ngày ấy gặp anh, tôi đã biết ngay anh là tác giả cuốn “Vấn đề dân cày”, tôi nói ra khiến anh ngạc nhiên, tôi lại nhớ lại từ cái Đề cương văn hoá anh giảng cho tôi từ một buổi chiều nào đó ở đất Phúc Yên, đến tác phẩm “Chủ nghĩa Mác và vấn đề văn hoá Việt Nam” của anh. Kia nữa, anh Thọ, người phụ trách nhóm công tác của chúng tôi, luôn “chửi” chúng tôi về tội cẩu thả kém bí mật … và tôi bỗng nhớ những câu anh thường nhấn mạnh : “Tao dặn chúng mày đến đứt cả lưỡi ra rồi !” …

Thấy đồng chí Văn Tiến Dũng, tôi nhớ lại một người đội khăn xếp mặc áo the, dắt cái xe đạp trên đê sông Đuống và tiếp đó là hình ảnh một ông “sư bác” và câu chuyện anh dùng khẩu súng lục ở gần làng Sen Hồ …

Tất nhiên tôi không thể nào biết hết được các đồng chí lãnh đạo. Còn bao nhiêu đồng chí khác, tôi chỉ được biết tiếng và được trực tiếp rất ít. Nhưng những bước đường bôn ba của Hồ Chủ tịch mà tôi đọc trong sách cũng thoáng hiện lên như phim trong đầu óc tôi, những lời chỉ dạy, những lần gặp gỡ cũng dồn dập đến với tôi trong một lúc.

Và trong hàng ngũ các đồng chí đại biểu tôi gặp lại dồn dập những hình ảnh trước đây đằm thắm, tươi vui và có khi thoáng một niềm tiếc nhớ, thương xót, se lòng.

Tôi gặp đủ hai đồng chí đã cùng tôi trong bộ ba “vượt xích” thoát khỏi tay đế quốc từ 1943. Tôi gặp lại đồng chí hoạ sĩ cho báo Suối Reo ở Sơn La (đồng chí Trần Diệp), đồng chí chủ bút (đồng chí Xuân Thuỷ), đồng chí “ấn loát” báo Suối Reo (đồng chí Lê Hiến Mai). Có đồng chí còn nhắc lại một bài báo nào đó của tôi ở báo Suối Reo. Tôi cũng gặp lại gần đủ các đồng chí công tác đội của Trung ương Đảng năm 1944, những người đã chia nhau từng nắm cám rang, từng miếng bánh đa và từng mớ rau sam, hoa chuối. Chúng tôi nhắc lại buổi cho nhau nắm cơm bên vườn ngô, chúng tôi nhắc lại những kỷ niệm về anh Hoàng Văn Thụ, nhắc lại hình ảnh làm việc đến khi tắt thở của anh Tô Hiệu. Tôi cũng thấy lại một nữ đồng chí mà xưa kia tôi đón gặp ở bờ sông Hồng để đưa chị đi thoát ly hoạt động chuyên nghiệp. Hồi đó hình ảnh một thiếu nữ khuê các, da trắng, mắt bồ câu “dấn thân vào cuộc đời gió bụi” rung động mãi trái tim tiểu tư sản của tôi, gợi nên nhiều mến phục …

Ở Đại hội này, mỗi một tên gọi, mỗi kỷ niệm đều nhắc nhở tự hào, phấn khởi, tin tưởng. Người ta tìm nhau, gọi nhau : các đồng chí Nghệ Tĩnh, các đồng chí Côn Lôn, các đồng chí Sơn La, các đồng chí Bình Trị Thiên, các đồng chí Cứu quốc quân, các đồng chí v.v… Hầu như đây là một sự tổng hợp, một sự tổng kết thần tình, sâu sắc cả lịch sử đấu tranh của Đảng. Trên người mang những vết thương, những kỷ niệm của đấu tranh gian khổ, những bệnh tật, dấu vết của cuộc phấn đấu, các đại biểu về đây say sưa bàn chuyện tương lai. Từ buổi nào ngồi mơ ước nông trường máy cày, Liên Xô, v.v… như những chuyện thần tiên thì ngày nay ở đây đã, đang phải bàn cụ thể nên mở những nhà máy gì, mở nông trường gì, đường lối phát triển ra sao …

Dĩ vãng cứ quấn quýt lấy tâm hồn như người yêu khó tính và nũng nịu đòi hỏi nhiều chiều chuộng. Nhưng hiện tại và tương lai lại như chén rượu bổ đầy kích thích, đầy men say. Vấn đề quan trọng hiện nay là đừng có quên uống chén thuốc bổ mới. Đại hội đã luyện nên biết bao nhiêu liều thuốc bổ mới, hiệu lực mạnh mẽ vô cùng. Đại hội xác định ra một kế hoạch xây dựng tương lai cho đất nước. Mỗi người dự đại hội là một người tham gia phác hoạ cái kế hoạch đó. Sau này, đến một tương lai nào đó, ngồi suy nghĩ lại bước đường bắt đầu xây dựng thô sơ và vất vả này, ta lại có một niềm tự hào khác say sưa hơn với dĩ vãng của ta.

Nhưng trong lúc này phải có sức mạnh nắm lấy hiện tại hướng về tương lai. Trong dĩ vãng, có những mầm mống của những sự kiện hiện tại. Trong hiện tại có những mầm mống của tương lai. Phải vun xới gốc già mà sống với sự phát triển của mầm non.

Chớ có ôm gốc già để mà già cỗi.

Sống giữa không khí Đại hội, nhìn những nét mặt thân yêu còn đượm nhiều gian truân của một quá trình chiến đấu gian khổ, đọc những dòng chữ xác định tình hình và nhiệm vụ trước mắt, tôi đã thực sự nhấp môi trong chén rượu bổ, cảm thấy trong người gân thêm săn, máu thêm nóng, mắt thêm tinh, lồng ngực đòi hỏi nhiều khí trời, trái tim cần thêm nhiều xúc động mới mẻ, khối óc cần nhiều tri thức mới, suy nghĩ mới.

* * *

Một đoàn các cháu nhỏ, cờ hoa, kèn trống rộn ràng ríu rít tiến vào hội trường. Hội trường đang trang nghiêm tưng bừng lại càng tưng bừng và dào dạt thêm một niềm vui sướng tươi mát, hồn hậu, tin tưởng. Các cháu đẹp quá, ngoan quá, những mái đầu xanh non rập rờn bên những mái đầu hoa râm đầy màu sương gió, những cặp mắt long lanh, ngây thơ, tìm gặp những cặp mắt đã dày dạn đấu tranh, những đôi môi tươi tắn nhỏ xinh cất lên những tiếng hát trong trẻo, những lời chào mừng chân thành sâu sắc.

Các cháu ơi ! Các cháu đứng đây hát chào lịch sử đấu tranh của Đảng, các cháu đang hát chào Bác Hồ Chí Minh, các cháu đang cám ơn Đảng, cám ơn các chú các bác đem lại cuộc đời cho các cháu.

Các cháu đáng yêu quá ! Bỗng chú cũng cảm thấy cần cám ơn các cháu. Chú cảm thấy các cháu là thể hiện của lý tưởng đấu tranh của các chú, các bác các cô “cộng sản”. Người cộng sản đấu tranh để giành lấy sự sống bị bóc lột giày vò chà đạp, để xây dựng sự sống tự do cho cả mọi người. Sự sống bắt đầu từ những mầm non. Giành sự sống cho các mầm non, chăm sóc cho các mầm non lớn lên lành mạnh. Đó là điều mong ước là mục đích phấn đấu và cũng là hạnh phúc của những người cộng sản. Đảng ta trải qua 30 năm đầy sương gió, tù ngục gian nguy, đói rét, máu lửa quyết giương cao ngọn cờ cộng sản. Ngọn cờ cộng sản đó là gì ? Hôm nay các cháu đến nói với Đại hội là Đảng đã đấu tranh giành sự sống cho các cháu. Đó là ngọn cờ Cộng sản đấy. Ôi vinh quang thay ngọn cờ Cộng sản, đáng yêu thay, thân thiết thay ngọn cờ Cộng sản, nó mở đường cho sự sống, chỉ đạo cho sự sống, chăm sóc sự sống.

Hiện nay các cháu ăn mặc còn chưa đẹp lắm, quần áo lành lặn nhưng còn quá giản đơn. Các cháu khoẻ mạnh nhưng chưa phải đã đầy đủ béo tốt, cũng có cháu còn gầy xanh. Các cháu đã được đi học cả, nhưng có lẽ các cháu chưa đủ bãi chơi, thiếu nhiều đồ chơi vui thích. Bạn các cháu trong miền Nam lại còn đang chịu cơ cực bao nhiêu. Qua ánh sáng rực rỡ của cờ hoa trong tay các cháu và ánh mắt các cháu, chú còn nhìn thấy tình cảnh bạn các cháu trong miền Nam, chú bỗng thấy nghẹn ngào. Đó, sự sống của các cháu và các bạn cháu, chính là những vấn đề nóng hổi mà Đại hội này sẽ quyết định đấy các cháu ạ ! Phải, Đại hội quyết định đưa miền Bắc tiến nhanh, tiến mạnh, tiến vững chắc lên chủ nghĩa xã hội, tạo những điều kiện cho cha mẹ các cháu lo lắng cho các cháu được đầy đủ hơn, tốt đẹp hơn. Đại hội quyết định đường lối đấu tranh giành thống nhất để sớm giải phóng được cuộc đời đen tối cho bạn các cháu ở miền Nam.

Hiện nay Đảng đã tạo nên cho các cháu một cuộc sống đầy tình thương yêu, tình bạn đem lại cho đầu óc các cháu những tình cảm tốt đẹp, nhiều lý tưởng tươi lành, mạnh mẽ. Các cháu đã nói lên những điều đó. Các cháu đã nói lên niềm sung sướng đó. Các cháu đã biết yêu lao động, yêu tự do, yêu nhân dân, yêu học tập, yêu cha mẹ, yêu bạn bè, yêu làm điều hay, yêu giúp đỡ lẫn nhau. Các cháu đã cám ơn Đảng dạy dỗ các cháu. Tâm hồn các cháu đã mở ra những chân trời mới.

Những tư tưởng ích kỷ bẩn thỉu và thối nát xa lạ đối với các cháu. Các cháu đang theo gót chân các chú tiến lên trên con đường đấu tranh vinh quang : “Xây dựng xã hội mới !”. Với những tâm hồn trong trắng, các cháu sẽ hoàn thành sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và tiếp tục xây dựng xã hội cộng sản.

Ngày xưa trong hoàn cảnh cực kỳ đen tối, các bác, các chú, từng người với một tia sáng mới mẻ trong tâm hồn đi dò xét lần mò tìm nhau để tổ chức nên lực lượng cách mạng lật đổ xã hội cũ. Thế mà tia sáng vô địch của chủ nghĩa Cộng sản đã tạo nên lực lượng cách mạng vĩ đại, đưa lại thắng lợi ngày nay. Hôm nay nhìn các cháu với tất cả tâm hồn lành mạnh tự do của các cháu, với cả một chế độ xã hội mới có sự dìu dắt đầy kinh nghiệm chứ không thể không trông thấy thắng lợi của chủ nghĩa cộng sản đang tới gần. Chú muốn hôn lên tất cả những mái đầu xanh non, những cánh tay tươi trẻ của các cháu.

Đó là lực lượng hùng vĩ của ngày mai.

Nhưng …

Các cháu ơi ! chú lại đang nhìn thấy Bác Hồ. Mặt Bác hồng hào đang ánh lên niềm sung sướng và một tình yêu thân thiết bao la. Và cũng ở gương mặt ấy chú thấy cặp mắt ưu tú, chòm râu bạc dịu hiền nhưng nghiêm khắc, những nét nhăn cổ kính như đã khắc tự đời xưa. Từ gương mặt ấy toả ra một ánh sáng rọi vào bộ mặt các cháu, một nụ cười hiền hậu cũng như đang phân phát cho các cháu tình yêu vĩ đại của một người ông, một người cha suốt đời vì con vì cháu, nay đang sung sướng được đoàn tụ vui vầy.

Bác Hồ yêu quý của chúng ta, không những tính mệnh của Người đã từ lâu phó thác cho sự nghiệp cộng sản, mà cả niềm hạnh phúc riêng tây sâu xa thân thiết, Người cũng đã đem phân phát hết cho loài người. Các cháu ạ ! Đại biểu các Đảng anh em của Đảng ta đến dự Đại hội, mang theo tình cảm chân thành của nhân dân lao động các nước đủ màu da trên quả đất, đã đồng thanh nhắc tới Bác với những danh từ thân yêu cao quý nhất, Bác là một lão đồng chí tham gia sáng lập Đảng cộng sản Pháp, là một trong những người đầu tiên hô vang trên thế giới quyền giải phóng của nhân dân thuộc địa. Người đã đem sự nghiệp của mình làm rung động hàng trăm triệu trái tim của những người lao khổ trong các thuộc địa của cả năm châu, Người đã thức tỉnh bao người mê ngủ trong cảnh lầm than đem lại lòng tin cho bao người hoài nghi do dự, Người là bạn chân thành, dũng cảm lẫm liệt của nhân dân lao động toàn thế giới, Người là một chiến sĩ lỗi lạc của phong trào cộng sản quốc tế, Người là Bác Hồ của tất cả thiếu nhi các nước …

Các cháu ơi, hạnh phúc quý giá, lớn lao của các cháu là các cháu có Bác Hồ, các cháu là thế hệ Hồ Chí Minh vĩ đại. Với một niềm tự hào vô cùng sâu sắc, trìu mến, chú chào mừng diễm phúc nhất thế gian của các cháu. Các cháu hãy tiếp tay cùng các chú giương cao cờ Cộng sản đi lên.

Sáu ngày Đại hội cuồn cuộn trôi đi trong không khí cực kỳ sôi nổi. Không khí sôi nổi đó không phải chỉ có trong hội trường. Cái sôi nổi của hội trường luôn luôn gắn chặt với cái sôi nổi của toàn dân từ Bắc chí Nam. Hàng ngàn bức thư, bức điện, hàng trăm tặng phẩm gửi về. Công nhân, nông dân, học sinh, bộ đội đều đem mồ hôi sức lực mình ra hoà nhịp lao động với Đại hội. Mỗi thư đều chứa đựng một niềm tự hào, đều báo cáo lên những thành tích lao động xây dựng của mình, nói lên lòng tin tưởng tuyệt đối lòng mong mỏi và một tinh thần phấn khởi Cách mạng. Đây là các tặng phẩm của miền Nam : những bức thêu nhỏ, cái bút máy cũ “tặng Bác Hồ”, bức thư viết vào mảnh tre, … Các vật phẩm hiện ra với bao nhiêu dấu vết của cuộc đấu tranh gian khổ, nhưng cũng là biểu hiện sáng chói của một lòng tin bất diệt, của một sức mạnh chiến đấu hùng vĩ tất thắng.

Các đồng chí ơi ! Những ngày lịch sử ấy đã qua đi rồi, qua đi một cách xứng đáng. Tối 11-9-1960, trên sân vận động Hàng Đẫy, hơn ba vạn nhân dân và thanh niên thủ đô Hà Nội tập hợp ca, múa, chào mừng Đại hội. Tình cờ có con và cháu tôi đi trong đám múa. Tôi ngồi cố tưởng tượng, sống hoà nhịp với tình cảm của thanh niên lúc này, của con và cháu tôi xem nó ra sao … Kia kìa họ đang nhảy lên, hét lên, ríu rít vỗ tay đón Bác Hồ, những cặp mắt sáng trong của họ vô tư lạ lùng, sung sướng lạ lùng. Tất cả đều biểu hiện “Sẵn sàng !” Sung sướng thay những người xây dựng chủ nghĩa xã hội ngày nay và xây dựng chủ nghĩa Cộng sản ngày mai !

Tiếng hát vang vang:

“Đấu tranh này là trận cuối cùng…”

Các đồng chí ạ! Tôi bỗng dưng muốn khóc, tôi cũng chẳng hiểu vì sao. Tôi chỉ thấy xúc động lạ lùng. Tất cả những hình ảnh thoáng qua trước mắt tôi: cái đầu bạc phơ và chòm râu thưa, nhẹ của Hồ Chủ tịch, những cặp mắt trong sáng vô tư và dũng cảm, lá cờ đỏ đang vươn mình giữa ánh sáng và gió. Các đồng chí quốc tế với màu da, trang phục khác nhau… Tất cả lại quyện vào tiếng hát quốc tế ca mãnh liệt, trầm hùng. Ôi! Năm nào tiếng hát tức tưởi trong xà lim án chém, thầm thì trong những buổi họp đêm khuya, giận dữ trong những cuộc biểu tình đổ máu… Ôi lá cờ đỏ năm nào còn nhỏ bé thô sơ còn phải cất giấu, còn phải có đồng chí đổ máu để treo lên cao…

Ngọn cờ Cộng sản, ngọn cờ vinh quang và bất diệt, Đại hội lần thứ ba đã tiếp tục giương cao lên chót vót để nó phấp phới chỉ đạo cho phong trào cách mạng, cho ngàn vạn nhân dân lao động và thanh niên vững bước tiến lên. Cho đến bây giờ, nghị quyết Đại hội đã theo làn sóng điện, theo mặt báo chí chạy khắp xóm thôn, đường phố, bản mường… Nó đang đi vào trí óc và tâm hồn, nó đang tăng thêm sức mạnh cho động cơ máy, tăng thêm chất sống cho lúa, khoai, cây cỏ… giọng hát còn vang lên mãi. Ngọn cờ còn giương lên mãi. Ngày nay là sân Hàng Đẫy ở thủ đô Hà Nội. Ngày mai sau này sẽ là một quảng trường của “Nhân loại”, tiếng hát sẽ là của nghìn triệu con người. Ngọn cờ sẽ phấp phới khắp năm châu. Chủ nghĩa Cộng sản muôn năm!
9-1960
(Trích Trần Độ tác phẩm, tập I, Nxb Hội Nhà văn, 2012)