Mấy kinh nghiệm về giáo dục chủ nghĩa anh hùng cách mạng

Công tác tư tưởng của các lực lượng vũ trang nhân dân giải phóng luôn luôn xuất phát từ quan điểm coi quần chúng nhân dân là nhân tố cơ bản quyết định thắng lợi của chiến tranh, nắm vững chân lý con người là yếu tố quyết định thắng lợi của chiến tranh, đồng thời quán triệt tư tưởng mới của thời đại, tư tưởng cách mạng tiến công, quyết đánh và quyết thắng giặc Mỹ cướp nước và bọn Việt gian bán nước. 

Vì vậy, công tác tư tưởng luôn chú trọng phát huy cao độ thế mạnh tuyệt đối về chính trị, tinh thần của các lực lượng vũ trang nhân dân để đánh bại quân địch, giành toàn thắng về ta. Một trong những việc được quan tâm nhất là việc xây dựng, bồi dưỡng và phát huy cao độ chủ nghĩa anh hùng cách mạng trong các lực lượng vũ trang nhân dân. Chủ nghĩa anh hùng cách mạng là sức mạnh vô địch của nhân dân ta so với đội quân xâm lược. Chủ nghĩa anh hùng cách mạng, kết tinh của tinh thần triệt để cách mạng và sự kế thừa truyền thống đoàn kết đấu tranh kiên cường bất khuất chống xâm lược của dân tộc ta là một điểm mạnh thuộc về bản chất và truyền thống của quân và dân ta. Chủ nghĩa anh hùng cách mạng đã là một trong những yếu tố quan trọng bậc nhất để tạo thành sức mạnh chiến đấu của các lực lượng vũ trang nhân dân ta. Do đó, giáo dục chủ nghĩa anh hùng cách mạng đã trở thành một trong những khâu mấu chốt nhất của công tác tư tưởng để không ngừng phát triển điểm mạnh cơ bản của ta và đánh bại mọi âm mưu, thủ đoạn chiến tranh tâm lý của địch, tạo nên một động lực tinh thần vô cùng mạnh mẽ, giành thắng lợi ngày càng to lớn trên chiến trường.

Những tấm gương chói lọi của các bậc cách mạng tiền bối như Trần Phú, Lê Hồng Phong, Nguyễn Thị Minh Khai, Lý Tự Trọng, … là những biểu hiện cụ thể của tinh thần hy sinh chiến đấu cho sự nghiệp giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng cho tất cả những người lao động, là sự nối tiếp và phát triển những truyền thống anh hùng của dân tộc ta, là biểu hiện của đạo đức, khí tiết cách mạng, của lòng tin tưởng tuyệt đối vào sự thắng lợi cuối cùng của cách mạng.

Trong cuộc kháng chiến vĩ đại chống thực dân Pháp của dân tộc ta đã xuất hiện hàng nghìn hàng vạn tấm gương tiêu biểu phẩm chất cao đẹp trong sáng về chủ nghĩa anh hùng cách mạng của thời đại hiện nay. Những phẩm chất đó không còn là lý tưởng, là những tấm gương thu hẹp trong một số người mà nó đã trở thành hiện thực sinh động bằng người thật, việc thật của đông đảo quần chúng cách mạng.

Ngày nay, nhờ có đường lối cách mạng rất đúng đắn, chủ nghĩa anh hùng cách mạng trong quân và dân ta lại tiếp tục nảy nở, phát triển với nội dung ngày càng phong phú, sâu sắc, tiến tới những đỉnh cao của chủ nghĩa anh hùng cách mạng Việt Nam trong sự nghiệp kháng chiến chống Mỹ cứu nước.

Tinh thần quyết chiến quyết thắng của ta được nảy nở và phát triển trên cơ sở xã hội vững chắc, bắt nguồn từ lòng yêu nước và căm thù cướp nước và bán nước, trước hết là lòng căm thù sâu sắc của quần chúng lao động. Chủ nghĩa anh hùng cách mạng của ta đã và đang phát triển không ngừng trong quá trình đấu tranh cách mạng. Trong sự nghiệp chống Mỹ cứu nước hiện nay, chủ nghĩa anh hùng cách mạng của ta đã phát triển tới những đỉnh cao tuyệt vời thể hiện những hành động vô cùng dũng cảm và mưu trí với những chiến công kỳ diệu. Vì những lẽ đơn giản đó mà ngày nay dân tộc Việt Nam được nhân dân toàn thế giới mến phục và “Việt Nam đồng nghĩa với anh hùng” đã trở thành niềm tự hào, vinh dự, nguồn ước mơ hy vọng của các dân tộc bị áp bức trên toàn thế giới. Rõ ràng chủ nghĩa anh hùng cách mạng là sức mạnh vô địch của nhân dân ta, là vũ khí chiến thắng của các lực lượng vũ trang nhân dân ta.

Chủ nghĩa anh hùng cách mạng của ta không phải phát triển một cách tự phát trong các lực lượng vũ trang nhân dân mà phải trải qua một quá trình giáo dục, bồi dưỡng đầy công phu của công tác chính trị, tư tưởng. Chủ nghĩa anh hùng cách mạng của ta suy cho cùng là nội dung bản chất và truyền thống vẻ vang của quân đội ta. Cho nên, biểu hiện rực rỡ của chủ nghĩa anh hùng cách mạng không có gì khác hơn là biểu hiện tuyệt vời của bản chất và truyền thống của lực lượng vũ trang nhân dân cách mạng. Vì thế, quá trình xây dựng, bồi dưỡng và rèn luyện bản chất cách mạng của các lực lượng vũ trang nhân dân giải phóng cũng là quá trình xây dựng, bồi dưỡng nguồn gốc nảy nở của chủ nghĩa anh hùng cách mạng. Đó chính là kết quả của sự phát huy cao độ tính cách mạng, tính tự giác, tính sáng tạo của quần chúng trong chiến tranh cách mạng để đánh bại mọi kẻ thù của dân tộc, của nhân dân.

Ảnh: Thăm hỏi các cụ già ở xã Vật Lại, Sơn Tây tháng 12 năm 1964

 Quá trình xây dựng, bồi dưỡng và phát huy chủ nghĩa anh hùng cách mạng trong các lực lượng vũ trang nhân dân để đánh bại đế quốc Mỹ xâm lược và tay sai cho ta thấy những kinh nghiệm chính sau đây:

1. Có thể nói quá trình xây dựng, bồi dưỡng, phát huy chủ nghĩa anh hùng cách mạng trong các lực lượng vũ trang nhân dân chính là quá trình giáo dục, bồi dưỡng phẩm chất, đạo đức, khí tiết cách mạng. Chủ nghĩa anh hùng cách mạng của ta thông thường biểu hiện ra trên nhiều mặt : thành tích anh hùng, hành động anh hùng và phẩm chất anh hùng. Trong mấy yếu tố đó thì yếu tố phẩm chất bao giờ cũng được đặt lên hàng đầu trong công tác giáo dục chủ nghĩa anh hùng cách mạng.

Phẩm chất anh hùng là một nội dung của đạo đức cách mạng. Đó là tinh thần quên mình vì sự nghiệp cách mạng, quên mình phục vụ nhân dân, tinh thần chí công vô tư, tinh thần tập thể, tinh thần kỷ luật, tinh thần sáng tạo, dám nghĩ, dám làm để giành thắng lợi, hoặc phục vụ cho việc giành thắng lợi trước bất kỳ quân thù nào, trong tình huống chiến đấu hoặc công tác nào, v.v…

Tất cả những điều đó tạo thành động cơ của những hành động anh hùng và những thành tích anh hùng. Đó là những động cơ thúc đẩy Mười Lý, người con gái dịu hiền tay không đoạt bốt giặc, Trần Dưỡng, Nguyễn Văn Quang, Tạ Quang Tỷ, Phan Hành Sơn chiến đấu như Triệu Tử Long đời nay, v.v…

Học tập những thành tích và hành động anh hùng là quan trọng nhưng nếu không nêu lên vấn đề chủ yếu là học tập những phẩm chất cụ thể của anh hùng thì những thành tích và hành động anh hùng có khi trở nên khó hiểu, xa lạ, thần bí với mọi người bình thường. Nhưng khi nêu lên, phân tích, nghiên cứu kỹ những phẩm chất anh hùng thì chính lại là học tập về đạo đức cách mạng một cách sinh động, cụ thể, nêu lên được rất nhiều mặt biểu hiện hết sức phong phú của đạo đức mới, một nền đạo đức cao đẹp nhất trong lịch sử loài người.

Những tấm gương kiên cường bất khuất, anh dũng tuyệt vời của Nguyễn Văn Trỗi, Nguyễn Văn Bé, Nguyễn Thị Út, Võ Như Hưng, v.v… đã làm xúc động hàng triệu nhân dân trong nước và trên thế giới và đem lại cho mỗi người những cảm nghĩ tốt đẹp, sâu sắc nhất. Chính vì công tác tư tưởng của ta đã đi sâu vào những hành động anh hùng, rút ra được những bài học quý báu toát lên từ trong thái độ đối với kẻ thù, đối với nhiệm vụ, đối với nhân dân, đối với gia đình, bè bạn trong cuộc sống và chiến đấu. Nắm lấy phương hướng đó, các cấp lãnh đạo đã đi sâu chăm lo trước hết là việc bồi dưỡng phẩm chất chính trị cho đông đảo quần chúng, rồi từ những hành động chiến đấu, phục vụ chiến đấu và sản xuất hàng ngày hàng giờ của đông đảo quần chúng mà phát hiện những sự tích anh hùng, những con người anh hùng. Nghiên cứu nắm lấy những phẩm chất chính trị tốt đẹp toát lên từ những sự tích anh hùng, những con người anh hùng để giáo dục đi lại nhiều lần cho quần chúng, làm cho công tác giáo dục tư tưởng của ta có sức thuyết phục dồi dào, có tính chiến đấu sắc bén và vạch ra được những phương hướng tu dưỡng, rèn luyện rất thiết thực cho mọi người.

2. Điều quan trọng nhất trong việc giáo dục chủ nghĩa anh hùng cách mạng là làm nổi bật tinh thần tập thể, đạo đức “mình vì mọi người”, toàn tâm toàn ý phục vụ nhân dân, phục vụ cách mạng, đặt lợi ích của cách mạng, của nhân dân, của tập thể lên trên hết.

Nhằm mục đích đó, công tác tư tưởng đã phân biệt rõ chủ nghĩa anh hùng cách mạng và chủ nghĩa anh hùng cá nhân. Tính tập thể của chủ nghĩa anh hùng cách mạng là sự phản ánh trong thực tế một sự thực khách quan là : bất cứ một cá nhân riêng lẻ nào, dù tài năng xuất chúng đến đâu cũng không thể tự mình làm nên thành tích phi thường. Cho nên, công tác giáo dục của ta đã chỉ rõ mọi hành động và thành tích anh hùng đều không thể tách khỏi sự rèn luyện, giáo dục của cách mạng, không tách rời khỏi đường lối, phương châm, phương thức đấu tranh do lãnh đạo đề ra, không tách rời khỏi sự hiệp đồng, phục vụ của mọi tổ chức, mọi ngành. Những đồng chí có thành tích anh hùng đều phải nhận thức thật sâu sắc những điểm đó, tu dưỡng cho mình đức tính khiêm tốn, giản dị. Vì vậy, biểu dương, ca ngợi những hành động anh hùng, công tác tư tưởng lại phải phê phán rất nghiêm khắc những tư tưởng công thần, tự mãn, tự cao, tự đại, chỉ thấy công lao của mình mà không thấy tập thể, không thấy lãnh đạo. Hai mặt này của công tác giáo dục tưởng chừng như mâu thuẫn với nhau, nhưng thực chất lại là rất thống nhất. Đó là sự phối hợp cao quý trong phẩm chất của chủ nghĩa anh hùng cách mạng, trái ngược hẳn với đặc điểm của chủ nghĩa anh hùng cá nhân. Do đó công tác tư tưởng cũng đấu tranh hết sức nghiêm túc để chống tất cả những động cơ cá nhân ẩn nấp sau các cá nhân đó thực chất là của chủ nghĩa cá nhân, muốn làm nổi mình hơn người khác, muốn tỏ ra ta hơn người, muốn đề cao đòi hỏi danh vị, đãi ngộ, của mọi tư tưởng coi thường quần chúng, coi thường đồng đội, sinh ra ganh tỵ, kèn cựa mất đoàn kết. Làm rõ được vấn đề trên, công tác tư tưởng đã làm sáng tỏ tính chất cách mạng của chủ nghĩa anh hùng cách mạng, nêu cao đạo đức của những con người của xã hội tương lai. Và cũng vì lẽ đó, hiện nay chúng ta đã đề ra việc phát hiện, xây dựng, bồi dưỡng những tập thể anh hùng bên cạnh những người anh hùng. Đó là một phương hướng rất quan trọng trong công tác giáo dục chủ nghĩa anh hùng cách mạng.

Xuất phát từ quan điểm nói trên, trong quá trình nêu gương người thật, việc thật để giáo dục, công tác tư tưởng của ta bao giờ cũng tìm những hành động anh hùng trong cuộc sống chiến đấu, công tác, phục vụ bình thường của đông đảo quần chúng. Chúng ta không đi tìm những cái siêu việt xuất chúng mà từ trong lao động, chiến đấu bình thường tìm ra cái vĩ đại, cái siêu việt của quần chúng. Mỗi hành động anh hùng được nêu lên đều tiêu biểu cho những ý nghĩ, tình cảm cách mạng cao đẹp của quần chúng, làm cho người bình thường, một khi có động cơ cách mạng đúng đắn, đều thấy mình đã có mang ít nhiều phẩm chất trong sáng của chủ nghĩa anh hùng cách mạng. Chính vì vậy mà các anh hùng trong lực lượng vũ trang nhân dân ta cũng rất bình thường, giản dị, luôn luôn khiêm tốn học hỏi, hoà mình vào quần chúng, nhưng họ rất anh hùng vì họ mang trong người phẩm chất cao đẹp, luôn luôn một lòng một dạ hy sinh chiến đấu cho thắng lợi của cách mạng. Do đó, họ đã tạo nên những thành tích xuất sắc trong đấu tranh cách mạng. Nắm đúng phương hướng giáo dục đó, công tác tư tưởng của ta đã đem chủ nghĩa anh hùng cách mạng đi vào quần chúng một cách nhanh chóng và sâu sắc, làm cho sức mạnh của chủ nghĩa anh hùng cách mạng trở nên vô địch vì nó bắt nguồn từ sức mạnh dời non lấp biển của đông đảo quần chúng cách mạng. Những anh hùng, chiến sĩ thi đua, dũng sĩ sản sinh ra từ trong phong trào đấu tranh cách mạng của quần chúng, luôn luôn gắn bó với quần chúng, được sự bồi dưỡng giáo dục không ngừng của quần chúng. Tính quần chúng của công tác tư tưởng của ta là ở chỗ đó, do đó mà sức mạnh của công tác giáo dục chủ nghĩa anh hùng cách mạng trong quần chúng ngày càng được tăng cường. Cũng có nơi vì không nắm được phương hướng đó nên không phát hiện được những hành động anh hùng trong quần chúng hoặc thần thánh hoá những con người anh hùng, làm cho mối liên hệ giữa họ với quần chúng bị tách rời, công tác giáo dục chủ nghĩa anh hùng cách mạng cũng do đó mà thiếu sức mạnh.

3. Luôn luôn gắn chặt việc giáo dục chủ nghĩa anh hùng cách mạng với phong trào thi đua rộng lớn của quần chúng, làm cho chủ nghĩa anh hùng cách mạng luôn luôn là linh hồn của phong trào thi đua lập công quyết chiến, quyết thắng giặc Mỹ xâm lược.

Cần thông qua quá trình giáo dục về chủ nghĩa anh hùng cách mạng, bằng những gương chiến đấu, người tốt việc tốt mà động viên, cổ vũ phong trào thi đua lập công sôi nổi trong quần chúng và từ trong phong trào thi đua lập công đó mà xây dựng, bồi dưỡng, phát huy chủ nghĩa anh hùng cách mạng. Cứ như vậy, mỗi một bước phát triển của cách mạng là một bước làm cho chủ nghĩa anh hùng cách mạng của ta được phát triển, những sự tích anh hùng, những tập thể anh hùng cũng như những cán bộ và chiến sĩ anh hùng xuất hiện ngày càng nhiều trong các lực lượng vũ trang nhân dân ta. Giai đoạn tổng tiến công và nổi dậy đồng loạt hiện nay đang là mùa xuân nở rộ hoa anh hùng cách mạng của quân và dân ta. Vấn đề phổ biến, giáo dục những gương chiến đấu anh hùng xuất hiện hàng ngày đã thành một yêu cầu cấp thiết, thường xuyên để đẩy mạnh phong trào thi đua lập công. Đại hội anh hùng, chiến sĩ thi đua và dũng sĩ các cấp dần dần trở thành nền nếp, là một trong những sinh hoạt chính trị lớn của các lực lượng vũ trang nhân dân có giá trị tổng kết kinh nghiệm, có sức động viên, cổ vũ hết sức to lớn. Đại hội anh hùng, chiến sĩ thi đua và dũng sĩ trên toàn miền lần thứ nhất và lần thứ hai là những bài học vô cùng sinh động, phong phú, quý giá, đánh dấu những bước tiến rất lớn trong quá trình giáo dục chủ nghĩa anh hùng cách mạng trong đông đảo quần chúng cán bộ, chiến sĩ. Thông qua các đại hội, những nét tiêu biểu của chủ nghĩa anh hùng cách mạng trong một thời kỳ nhất định đã được khái quát lên và những biểu hiện sinh động, phong phú về chủ nghĩa anh hùng cách mạng qua những sự tích, những tập thể và những con người anh hùng cụ thể tiêu biểu, mẫu mực về phẩm chất cao quý của chủ nghĩa anh hùng cách mạng đã được nêu lên để giáo dục quần chúng. Công tác giáo dục đã luôn luôn dựa vào nội dung khái quát của chủ nghĩa anh hùng cách mạng trong từng thời kỳ, kết hợp chặt chẽ với những yêu cầu của nhiệm vụ chính trị, quân sự trong hoàn cảnh chiến đấu mới để xây dựng, bồi dưỡng, cổ vũ phong trào thi đua lập công. Nhờ đó chủ nghĩa anh hùng cách mạng của ta phát triển hoàn thiện lên mãi, trên cơ sở mới, với những nét độc đáo mới. Không phải ngẫu nhiên mà sự xuất hiện hành động anh hùng của Nguyễn Văn Bé, Nguyễn Văn Lịch lại có những nét độc đáo mới so với anh hùng Nguyễn Văn Trỗi. Ngày nay những tấm gương sáng ngời của anh hùng Nguyễn Văn Trỗi, Trừ Văn Thố, Nguyễn Văn Bé, Đồng Phước Huyền, của các đồng chí Trần Dưỡng, Út Tịch, Pi Năng Tắc, Tạ Quang Tỷ, Nguyễn Thị Hạnh, Trương Văn Hoà, Kan Lịch, v.v… cũng như những tập thể anh hùng Quảng Nam, Củ Chi, Long An, Thừa Thiên, Mỹ Tho, Bến Tre, Trà Vinh, Đoàn Bình Giã, v.v… luôn luôn là niềm tự hào, vinh dự và là nguồn động viên, cổ vũ hết sức mạnh mẽ phong trào thi đua lập công, quyết chiến quyết thắng giặc Mỹ xâm lược. Những khẩu hiệu, lời nói, ý nghĩ, hành động của mỗi anh hùng, của các đơn vị anh hùng như “đi là chiến thắng, đánh là diệt gọn”, “có lệnh là đi, có địch là đánh, đánh là phải thắng”, hoặc “điều đâu đi đó, chỉ đâu đánh đó”, “giành phần khó về mình”, “sống anh dũng, chết vẻ vang”, “cảm tử cho Tổ quốc quyết sinh”, v.v… đã trở thành nếp sống suy nghĩ và hoạt động của đông đảo quần chúng.

Chủ nghĩa anh hùng cách mạng của ta ngày nay đã biến thành sức mạnh kỳ diệu của hàng triệu người xông lên đánh Mỹ, diệt nguỵ, khiến cho kẻ địch phải lo sợ và chủ nghĩa anh hùng cách mạng lại là niềm tự hào chân chính của dân tộc ta và của tất cả những người bị áp bức bóc lột, của tất cả loài người tiến bộ trên thế giới.

(Trích Trần Độ tác phẩm, tập III, Nxb Hội Nhà văn, 2012)